Kiziroğlu Mustafa Bey...

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bizim Destanlar...

Doksanlı yılların sonlarına doğru ülke çapında ünlenen bir koçaklamadan söz etmek istiyorum. Sözü edilen Koçaklama Köroğlu koçaklamasıdır. Bu koçaklamanın bilinen adı ise, Kiziroğlu Mustafa Bey’dir.

Aşık makamları içinde var olan ve Köroğlu makamları arasında »Köroğlu Atlı Havası«  olarak bilinen ve yöremizde yıllardır halk dilinde söylenilen bir eserdir.

Kiziroğlu koçaklaması özünde Yerli Türk halkının öznel sesi konumuna ulaşmış bir koçaklamadır. Doksanlı yılların sonuna doğru önce Gurup Laçin tarafından sonraları ise, Gurup Ayna tarafından seslendirildi.

Sözü edilen koçaklama, bu guruplar tarafından okununca aşıklar dünyasından çıkıp daha geniş bir alana yayılma şansını yakaladı. Buna destanların yeniden doğuşu deniliyor.

Yediden yetmişe tüm Anadolu halkı tarafından beğeniyle karşılandı. Bu beğeni ise, oldukça geniş bir alanda yankı uyandırdı.

Kiziroğlu Mustafa Bey koçaklaması bizim bilgilerimize göre Karslı Aşık Murat Çobanoğlu’nun plağa okumasıyla gündeme gelmiştir.

Yine bizim bildiğimiz bu koçaklama Karslı Aşık Murat Çobanoğlu’nun yorumuyla aşıklar dünyasında önemli bir konuma ulaşmıştı. Daha sonraları bu koçaklamayı Ruhi Su seslendirmişti. Bu iki önemli ses sözü edilen koçaklamaya yeterli derecede değer kazandırmıştı.

Bu koçaklama aslında Aşık Cevlani (Dursun Kılıç) kaynaklı olup, Muzaffer Sarısözen derlemesi olarak TRT arşivlerine çok önceleri aktarılmıştır. İkinci derleme ise, kaynak kişi Aşık Murat Çobanoğlu olarak verilir. Derleyen isim ise, Yücel Paşmakçı ismi biliniyor. İkinci derleme farklı bir çeşitleme, bu çeşitleme ise Aşık Murat Çobanoğlu’na özeldir.

Bu koçaklama Sayın Murat Çobanoğlu’nun özel yorumuyla yeniden gündeme gelmesi, destanın yeniden var olması demektir. Bu var oluş Sayın Çobanoğlu'na özeldir. Köroğlu Atlı havası makamına uygun bir düzenlemeyle ezginin yeniden doğuşu ve halkla bütünleşmesi olarak yorumlamak gerekiyor.

Koçaklama Aşık Murat Çobanoğlu ile bütünleşmiştir. Bunun için bazı insanlar tarafından adeta Murat Çobanoğlu eseri olarak tanınır ve bilinir. Oysa bu eser ileride sözünü edeceğimiz »Köroğlu Durnatel Seferinde« geçer.

Kiziroğlu destan anlatımının günümüzde bilinen birkaç tane çeşitlemesi bulunuyor. Bu çeşitlemeler bazı yerlerde kol, bazı yerlerde ise, aynı anlatımın çeşitlemeleri olarak veriliyor. Bu çeşitlemelerin birisi de Sayın Murat Çobanoğlu'na aittir.

Sözü edilen bu anlatım, Kiziroğlu, Giziroğlu ya da Veziroğlu adlarıyla yer ve saha değiştirerek varlığını sürdürmüştür.

Kiziroğlu Mustafa Bey ya da Mustafa Han olarak bilinir, Teke Türkmeni olarak geçer. Bazı çeşitlemelerde, Köroğlun'nun dayısı olarak bilinir.

Kiziroğlu Mustafa Bey'de Köroğlu gibi Kuzey Anadolu sahasında aşıkların dilinde destan kahramanı olarak bilinir. Kiziroğlu Mustafa Bey Osmanlı kayıtlarında ise, tarihi bir şahsiyettir. Celali isyanlarında adından söz edilir ve hakkında Fermanlar çıkartılan biridir. Yani 250 kişilik bir gurupla dağlara çıkan bir kaçak olması Osmanlı Fermanlarında da görülüyor.

Yukarıda da sözünü ettiğimiz birkaç çeşitlemesi bilinen Kiziroğlu’nun adına söylenen koçaklamanın destansı bir anlatım da veriliyor. Kimine göre şöyle, kimine göre böyle verilen destansı anlatım benim arşivimde ise daha farklı bir anlatım olarak saklandığını söylemekte yarar vardır.

Azerbaycan Aşıkları tarafından Köroğlu Bağdad »Durnateli« Seferi dediğimiz destanın son bölümü, Giziroğlu adıyla aktarılır. Yani Destanın son bölümünde Giziroğlu anlatımı vardır.

Benim arşivimde bulunan anlatımın ise, yöremize özgü bir anlatımdır. Bu anlatımın kaynağı Ferman Baba’dır. Bu anlatımı Kars Göle çeşitlemesi olarak ileri bir tarihte verebilirim. Bu destansı anlatımı ileri bir tarihte aktarmak üzere şimdilik Kiziroğlu Mustafa Bey koçaklamasının deyişik çeşitleme sözlerini aktararak sözümüzü bitirelim.

Koçaklamanın Derlenme serüvenini anlatmaya gerek var mı bilmiyorum. Şimdi Derleme konusunu sıralayalım.

Birinci derleme Muzaffer Sarısözen tarafından yapılmış. Ancak dikkat edilirse, Sayın Sarısözen’in derlediği tüm eserlerde derleme tarihi yazılmıyor. Acaba neden? Sayın Sarısözen unutmuş mu?

İşte sözleri:

Birinci Derleme:

Bir Hışmınan Geldi Geçti »Kizir Oğlu«

TRT Müzik Dairesi Yayınları

THM No: 390 / 22.6.1973

Yöresi: Kars

Kimden Alındığı: A. Dursun Cevlani

Derleyen: Muzaffer Sarısözen

Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen.

(Ah)

Bir Hışmınan Geldi Geçti

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bu Dağları Deldi Geçti

Kim Kim Kim Kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir Bey Oğlu Bir Bey Oğlu

(Ah)

Bir At Biner Ala Paça

Mecel Vermez Kırat Kaça (Hey)

Az Kalsın Ortamdan Biçe

Kim Kim Kim Kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir Bey Oğlu Bir Bey Oğlu

(Ah)

Hay Edende Haya Teper

Huy Edende Huya Teper (Hey)

Köroğlunu Çaya Teper

Kim Kim Kim Kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir Bey Oğlu Bir Bey Oğlu

İkinci derleme ise Yücel paşmakçı tarafından yapılmış.

İşte derleme.

Bir Hışmınan Geldi Geçti »Kizir Oğlu«

Yöre: Kars

Kaynak kişi: Murat Çobanoğlu

Notaya alan: Yücel Paşmakçı

Seslendiren: Murat Çobanoğlu

Bir hışmınan geldi geçti peh peh peh peh

Kiziroğlu Mustafa Bey hey hey heey

Hışmı dağı deldi geçti

Ağam kim, paşam kim,

Nigâr kim, gözüm kim, canım kim, hanım kim, kim, kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir beyin oğlu

Zor Bey’in oğlu

Bir atı var ala paça peh peh peh peh

Mecel vermez kırat kaça hey hey heey

Az kalsın ortamdan biçe

Ağam kim, paşam kim,

Nigâr kim, gözüm kim, canım kim, hanım kim, kim, kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir beyin oğlu

Zor Bey’in oğlu

Hay edende haya teper peh peh peh peh

Huy edende huya teper hey hey heey

Köroğlu'nu çaya teper

Ağam kim, paşam kim,

Nigâr kim, gözüm kim, canım kim, hanım kim, kim, kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

Bir beyin oğlu

Zor Bey’in oğlu

Kocaklamanın Bendeki Sözleri:

Kiziloğlu »Köroğlu Atlı Havası«

Aldı Köroğlu:

Bir hışmınan geldi geçti

Peh peh peh peh

Kiziroğlu Mustafa Bey

Hey hey hey hey

Hışmı dağı deldi geçti

-Ağam Kim

-Paşam kim

-Hanım kim

-Nigar kim

-Kim kim kim kim

Kiziroğlu Mustafa Bey

         Bir Beyin oğlu

         Zor beyin oğlu

Bir at biner ala paça

Peh peh peh peh

Mecal vermez kırat kaça

Hey hey hey hey

Az kalsın ortamdan biçe

-Ağam kim

-Paşam kim

-Hanım kim

-Nigar kim

-Kim kim kim kim

-Kiziroğlu Mustafa Bey

         Bir Beyin oğlu

         Zor beyin oğlu

Vay ben ona eş olaydım

Peh peh peh peh

Anadan on beş olaydım

Hey hey hey hey

Keşk'onla kardaş olaydım

-Ağam kim

-Paşam kim

-Nigar kim

-Hanım kim

-Kim kim kim kim

-Kiziroğlu Mustafa Bey

         Bir Beyin oğlu

         Zor beyin oğlu

Hay edende haya teper

Peh peh peh peh

Huy edende huya teper

Hey hey hey hey

Köroğlu'nu suya teper

-Ağam kim

-Paşam kim

-Nigar kim

-Hanım kim

-Kiziroğlu Mustafa Bey

         Bir Beyin oğlu

         Zor beyin oğlu

Bizdeki Anlatımların çeşitliği bilinirken birde Azerbaycan kaynaklı Köroğlu Destanları içinde anlatılan »Koroğlu Bağdad Seferi, yani durnateli« adlı destanın sonunda yeralan bir anlatıyı buraya aynen alıyorum. Şimdi destanın sonunu birlikte okuyalım.

»İndi gel sene kimden deyim, Giziroğlu Mustafa Beyle Koroğludan. Ele ki, Koroğlu elini bığına çekdi, meydan qarışdı bir-birine, evvel-evvel Giziroğlu heç bir şey anlamadı. Handan-gesden başa düşdü ki, mesele nese imiş. Başının atlılarına dedi:

- Balam, day burada bizlik heç bir iş yoxdu. Men day ona qol çekdim. İndi qaldı birse menim onunla öz haqq-hesabım. Gedek!

Bunu deyib adamlarını da götürüb çekilib getdi. Ele ki, dava qurtardı, Koroğlu etrafa nezer salıb gördü Giziroğlu yoxdu. O saat meseleni başa düşdü.

Bildi ki, Giziroğlu onun yolunu kesecek. İndi qesden çekilib gedib ki, deliler onların savaşmağını görmesinler. Ele ki, deliler hamısı kefleri saz, damağları çağ atlanıb Çardaqlı Çenlibele teref yol başladılar, Koroğlu üzünü Kosa Sefere tutub dedi:

- Kosa Sefer, buradan Çenlibele neçe yol var?

Kosa Sefer dedi:

- Buradan Çenlibele iki yol var. Biri haman bu yoldu ki, gedirik. Biri de dağ yoludu ki, bax, o tepelerin dalından diklenir. Amma o yol çox çetindi. Özü de bir yarım defe bu yoldan uzaqdı.

Koroğluya da ele bu lazım idi. Üzünü delilere tutub dedi:

- Siz bu yol ile gedin! Men dağ yolu ile gedeseyem. Eger siz menden qabaq Çenlibele çatdınız, demek ki, uşaqları siz tek, mensiz qurtarıbsınız. Aslan paşanın xezinesi de hamısı size çatasaq. Yox, eger men tez çatdım, onda xezine hamısı menimdi.

Bunu deyib Koroğlu day savab gözlemedi. Bayaq ha Qırata bir qamçı gösterib tepeleri aşdı. Deliler işden bixeber here öz atına deyib yola düşdüler.

Koroğlu Qıratı qaytarıb tezeden tepeye çıxdı. Ele ki, arxayın oldu ki, day deliler çıxıb gedibler, ondan yola düşdü, papağını da gözünün üstüne qaldırıb, Qıratı yavaş-yavaş çay kenarı ile sürmeye başladı. Ele bir az getmişdi, birden Qırat qulaqlarını dikleyib, şaxe qalxdı. Bir de uzaqdan bir at kişnemeyi eşidildi. Koroğlu dönüb baxanda gördü Giziroğlu Mustafa Bey öz lapaça atının üstünde budu, ele gelir, ele gelir ki, tozu dumana qatıb, dumanı toza. Qırat Alapasanın sesini eşitsek dayandı. Koroğlu ne qeder eledise at yerinden terpenmedi. Koroğlu qanrılıb geriye baxdı ki, görsün Giziroğlu uzaqdadı, yaxında, bir de onu gördü ki, tepesine bir emud deydi. Koroğlu özünü atın üstünde saxlaya bilmeyib tepesi üste yere geldi, yumbalanıb çaya düşdü. Giziroğlu tez elindeki emudu yere atıb qılınsını çekdi ki, düşüb onun başını kessin, Koroğlu selsudan çıxıb onun öz emudunu götürdü, Giziroğlu’nun tepesine ele bir emud vurdu ki, bu defe de Giziroğlu dığırlanıb çaya düşdü. Seld qalxıb sudan çıxmaq isteyende Koroğlu elini uzadıb yapışdı onun elinden, çekib çıxartdı bayıra. Ondan el eledi misri qılınsa ki, dava başlasın. Giziroğlu dedi:

- Koroğlu, el saxla! Senin menimle bir edavetin zadın yoxdu ki?

Koroğlu dedi:

- Menim xeyr. Senin menimle edavetin var.

Giziroğlu dedi:

- Yox, menim de yoxdu. Men isteyirdim bilem, görem sen güslü olarsan, ya men? Onu da ki, gördüm. Day bundan sonra bizim vuruşmağımız axmaqlıqdı. El ver, dost olaq!

Koroğlu ile Giziroğlu el verdiler, görüşdüler, öpüşdüler, bir-biri ile dost olub ayrıldılar. Koroğlu Çenlibele teref, Giziroğlu da öz dağlarına teref yol başladı. Koroğlu getmekde olsun, biz görek Giziroğlu ne eledi.

Giziroğlu oradan birbaş gelib çatdı öz adamlarına. Soruşdular ki: «Ne oldu? Hanı Koroğlu’nun başı?». Giziroğlu ehvalatı nese olmuşdusa, onlara danışdı.

Adamların arasında pıçapıç başlandı ki, bes yalan deyir. Heç qorxudan Koroğlu’nun gözüne de görünmeyib. Giziroğlu ne qeder dedise, inanmadılar.

Axırda Giziroğlu qezeblenib dedi:

- İndi ki, bele oldu, gelin gedek lap Çenlibele. Soruşun onun özünden.

Eger o, merd adamdısa düzünü deyer. Yox eger namerdlik elese, yalan danışsa, men lap sizin gözünüzün qabağında onunla vuruşum, siz de tamaşa eleyin.

Hamı bu söze razı oldu. Atlanıb Çenlibele teref yol başladılar.

Koroğlu bir terefden getmekde olsun, Giziroğlu da başının adamları ile bir terefden getmekde olsun, indi eşit delilerden!

Deliler at sürdüler, yol yordular, seher dan yeri tezese ökülende gelib Çenlibele çatdılar. Xanımlar qabağa çıxdılar. Kosa Sefer uzaqdan Nigar xanımı görsek qışqırdı ki:

- Nigar xanım, birse de görüm Koroğlu gelib, ya yox.

Nigar xanım dedi:

- Yox. Gelmeyib.

Kosa Sefer dedi:

- Çox yaxşı. Axırı ki, heç olmasa birse defe mersi biz apardıq. Menzil başına ondan tez geldik.

Ele bu demde Qırat berk kişnedi. Dönüb gördüler Qırat yağı qoruğunda otlayır. Koroğlu da böyrü üste göy otun üstünde uzanıb güle-güle deyir:

- Hardasınız? Sizi gözlemekden gözümün kökü saraldı ki...

Kosa Sefer dedi:

- Gene mersi sen uddun!

Koroğlu dedi:

- Mersi men uddum. Ansaq bizim bir adetimiz de var axı. Hemişe menzil başında kim mene seher tezden hamıdan qabaq salam verse, men ona yüz qızıl vererem. O başdan herenize yüz qızıl borsluyam. İndi de ki, seher tezden gene de yeddi min yedd düz yetmiş deli hamınız birden gelibsiniz. Aslan paşanın xezinesinde de ki, bu qeder qızıl ele ansaq olar. Odu ki, xezine size çatır. Nese isteyirsiniz elese de öz aranızda bölüşdürün.

Deliler hamısı atlardan töküldüler. Süfre açıldı. Deliler yeyib-içmekde, çalıb-oynamaqda olsunlar, eşit Giziroğlu’nun destesinden. Deste gelib o zaman çatdı ki, deliler şirin kefde idiler. Mustafa Bey dedi:

- Bu saat bunların keflerini pozmaq heç insafdan deyil. Gözleyek qurtarsınlar, sonra.

Bir terefde dayanıb gözlemeye başladılar. Ele ki, saqi birbaş meslisi dolandı, kefler duruldu, başlar ayazıdı, Nigar xanım dedi:

- Koroğlu, indi danış görek, nese getdiz! Uşaqları nese qurtardız?

Koroğlu başdan başlayıb axırasan ehvalatı xanımlara, Bağdada getmeyib Çenlibele qalan delilere danışdı. Amma Giziroğlu’nun adını da çekmedi. O barede bir kelme de kesmedi. Nigar xanım ala gözlerini bir defe süzdürüb Koroğluya bir qıyqas baxdı. Dedi:

— Ay Koroğlu, sen ki, bele iş üzü bilensen, igidsen, göresen bu dünyada senin kimi ikinsi bir adam da var, ya ele anan seni tek doğub?

Koroğlu heç bir söz demedi. Yavaşsa qalxıb, aşıq Cünun'un sazını elinden aldı, basdı bağrına. Dedi:

Anadan oğul doğulubdu,

Giziroğlu Mustafa Bey.

Bu dünyaya tek gelibdi.

Giziroğlu Mustafa Bey.

Nizesinin usu qanlı,

Delileri demir donlu,

Bir igiddi adlı-sanlı,

Giziroğlu Mustafa Bey.

Bir atı var Alapaça,

Aman vermir Qırat qaça,

Şeşperinin usu haça,

Giziroğlu Mustafa Bey.

Bir atadan kaş olaydıq,

Bir-birinden xoş olaydıq,

Doğmasa qardaş olaydıq,

Giziroğlu Mustafa Bey.

Hay deyende haya basar,

Huy deyende huya basar,

Koroğlunu çaya basar,

Giziroğlu Mustafa Bey.

Koroğlu sözünü qurtaran kimi Giziroğlu Mustafa Bey gizlendiyi yerden çıxıb meslise geldi. Dedi:

- Koroğlu, sen doğrudan da merd adamsan. Ansaq öz gesini çox şişirdib, özünü çox kiçildirsen. Dayan, indi men düzünü danışasağam.

Ondan Giziroqlu başlayıb ehvalatı nese olmuşdusa, evvelden axıra kimi danışdı. Ne bir kelme o yana elemedi, ne bir kelme bu yana.

Koroğlu ile Giziroğlu tezeden qusaqlaşdılar, öpüşdüler, görüşdüler, qardaş oldular. Giziroğlunun adamları da gelib meslise girdiler.

Meslis tezeden başlandı.«[1]

Bitti.

Ek bir koçaklama daha..

Mustafa Bəg

Gəldi xəyalumnan getdi,

Cavan oğlan Mustafa Bəg.

Baqrum başun dəldi getdi,

Cavan oğlan Mustafa Bəg.

Cidasunun başu qanlu,

Ağ otaxlı, əlvan xonlu,

Cəvanlıxda adlı-sanlı,

Cavan oğlan Mustafa Bəg.

Hay deyəndə haya basar,

Hoy deyəndə gögdən asar,

Koroğlınu çaya basar,

Cavan oğlan Mustafa Bəg.

Orhan Bahçıvan…

Not: Muzaffer Sarısözen, Türk folklorcusu, Türk Halk Müziği sanatçısı ve derleyicisi.

Doğum: 1899, Sivas / Ölümü: 4 Ocak 1963, Ankara...»Vikipedi«

---

[1] Koroğlu Bağdad »Durnateli« Seferi Azerbaycan Çeşitlemesi.